فرهنگ تحلیلی واژگان دیوان اوس بن حجر

امروزه پژوهشگران به این باور رسیده اند که اشعار دوره جاهلی تا چه اندازه می تواند در بردارنده اخبار و آگاهی هایی در حوزه های گوناگون تاریخی و فرهنگی و... باشد که ما را به آن رهنمون می سازد. از این رو، به چکامه های دوره جاهلی اهتمام ورزیده و به آن پرداخته اند، هر چند کشمکش بر سر اینکه آیا به راستی اشعار منتسب به دوره جاهلی، مربوط به آن دوره است یا خیر همواره با کم یا زیاده روی هایی رو برو بوده است، اما هرگز نمی توان از برخی چکامه های آن دوره چشم پوشی نمود، از جمله اشعار اوس پسر حجر که خود بنیانگذار مکتب اوسی است، مکتبی که در آن شاعر در گزینش واژه ها ظرافت و تیزبینی به کار برده و برخی وقتها برای یک قصیده تا یک سال تمام وقت می نهاده است، دکتر طه حسین که نظریه وی در باره ی ساختگی بودن اشعار دوره جاهلی سروصدای فراوانی را در محافل علمی در پی داشته است، مکتب اوسی را دارای ویژگی های مشترکی می داند که نشان صحت و عاری بودن از جعل و دستکاری است. پیراستگی و حسن پرداخت در چکامه های مکتب اوسی به ویزه اوس پسر حجر که خود بنیانگذار این مکتب است، نگارنده را بر آن داشت تا به یاری حضرات اساتید که خدایشان تندرستی و دراز زندگانی همراه با سرفرازی دهاد، فرهنگ واژگانی از اشعار دیوان این شاعر بر اساس تصحیح دکتر عمر فاروق الطباع (1999) و با استفاده از تحقیق و شرح و تصحیح دیگر این دیوان به قلم محمد یوسف نجم گردآورد؛ به امید آنکه این امر، گام کوچکی باشد در راستای تهیه و تدوین یک فرهنگ واژگانی کامل از تمامی اشعار دوره ی جاهلی، جهت دسترسی آسان تر پژوهشگران و دانشجویان محترم به واژگان و ترکیبات به کار رفته در چکامه های شعرای این دوره. روش کار در این پژوهش بدین صورت است که ابتدا معنای هر واژه به کمک منابع دست اول و فرهنگ های قابل اطمینان و بر مبنای آنچه که شاعر از آن اراده کرده به فارسی روان برگردانده شده، سپس نشانی سر واژه ها در پایان هر مدخل به کمک فلشی آورده شده است تا پژوهشگر بتواند بیتی که سرواژه در آن به کار رفته و همچنین شماره ی صفحه و شماره بیت از آن صفحه را در متن دیوان، به آسانی بیابد، بدینگونه که دو مصرع بیت در پایان مدخل نخستین واژه از هر بیت آورده شده و بقیه واژه های آن بیت به واژه ی نخست آن ارجاع داده شده است، سپس مجموع واژگان به روش ریشه ای چیدمان شده و کلمات هم ریشه نیز به نوبه ی خود به صورت الفبایی مرتب گردیده اند. آنگاه در پایان نیز برای دسترسی آسان تر پژوهشگران به واژه ی مورد نظر، بار دیگر تمامی واژه ها و البته این بار به گونه ی کاملاً الفبایی سامان یافتند، تا از طریق نشانی صفحه ای که از متن فرهنگ واژگانی به دست داده شده است به برگردان آن واژه دست یابند. همچنین اسم هایی که مثنی یا جمع می باشند مفردشان ذکر گردیده و در مورد فعل های ثلاثی مجرد نیز بعد از ترجمه ی فعل،ماضی و مضاع و مصادر آن فعل آورده شده است.در برخی از ابیات که شاعر صفت استعاره یا کنایه را به کار برده، ضمن ترجمه ی کلمات به معانی استعاری و ترکیبات کنایی نیز اشاره شده است.